Question and Answer about Khmer's Institution

សំនួរ និងចម្លើយ

១. ចូរនិយាយឲ្យបានក្បោះក្បាយអំពីសញ្ញាណនិងការបង្កើត រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។

រដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺជាច្បាប់កំពូលរបស់រដ្ឋមួយដែលកើតឡើងទទ្ទឹមនឹងពេលដែលរដ្ឋនោះត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជារដ្ឋផ្លូវការ ដោយការបោះឆ្នោតពីបណ្តារដ្ឋជាសមាជិកអសប ប្រកាសទទួលស្គាល់ឯករាជ្យភាពនៃរដ្ឋមួយនោះ។​ តាមរយៈការកំណត់នូវលក្ខខណ្ឌដែលរដ្ឋមួយអាចត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ត្រូវតែមាន អធិបតេយ្យភាព (ទឹកដី) ប្រជាជន និងរចនាសម្ព័ន្ធគ្រប់គ្រងនយោបាយច្បាស់លាស់ ជាពិសេសនោះគឺរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលត្រូវឲ្យមានជាដាច់ខាត ក្នុងការចែងអំពីកិច្ចការនយោបាយនៃរដ្ឋាភិបាលរបស់រដ្ឋនោះ។

និយមន័យ

-        រដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺត្រូវបានឲ្យនិយមន័យដោយយោងតាមគោលការណ៍ដែលគេយកមកប្រើជាសកលមិនមែនជាលិទ្ធិដែលកើតចេញពីអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយឫច្បាប់នេះទេ។ គោលការណ៍ទាំងពីរនេះរួមមាន:
_ រដ្ឋធម្មនុញ្ញក្នុងន័យទម្រង់(គោលការណ៍ឋានានុក្រម) : រដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺជាវិធានគតិយុត្ត ឫលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្ត ដែលត្រូវបានគេដាក់ឲ្យខ្ពស់ជាងលិខិតបទដ្ឋានឫវិធានគតិយុត្តណាណាទាំងអស់រួមទាំងសន្និសញ្ញាអន្តរជាតិ។ និយាយជារួមគឺជាការដាក់រដ្ឋធម្មនុញ្ញអោយខ្ពស់ជាង ច្បាប់ដ៏ទៃ ដើម្បីធានាថា លិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តដែលបានបង្កើតមុន និងក្រោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ចូលជាធរមាន មិនត្រូវបានចែងផ្ទុយឫមកនិរាករណ៍រដ្ឋធម្មនុញ្ញឡើយ។

_ រដ្ឋធម្មនុញ្ញក្នុងន័យសម្ភារៈ : រដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺជាវិធានគតិយុត្តឫលិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្ត ដែលបង្កើតឡើងដើម្បីសម្រួលដល់ការដឹកនាំនយោបាយ ពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់ និងធានានិរន្តភាពនៃរបបមួយដែលគេកំពុងប្រកាន់យកហើយត្រូវតែចែង តែពីរឿងនយោបាយដឹកនាំប្រទេសតែមួយមុខគត់។ រាល់បញ្ហាវិវាទរបស់ប្រជាជនទូទៅមិនត្រូវបានសរសេរចូលក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញទេ។

       ការបង្កើត

ក្នុងរបត់នយោយបាយប្រទេសលើលោកយើងនេះការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺបណ្តាលមកពីបញ្ហាជាច្រើន ក្នុងនោះគេបានទាញនូវកត្តាសំខាន់ធំៗដែលជាមូលហេតុចំបងនៃការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញដូចខាងក្រោម
         - ការធ្វើបដិវត្តដ៍

         - ការផ្លាស់ប្តូររបប

         - ការផ្តួលរំលំដោយរដ្ឋប្រហារ

·        ជំលោះនយោបាយដែលបានឯកភាពគ្នាដើម្បីបង្កើត (ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងសម័យអ៊ុនតាក់)

រដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺត្រូវតែបង្កើតដោយរដ្ឋផ្អែកតាមឆន្ទះមេដឹកនាំនយោបាយព្រោះវាជាអធិបតេយ្យភាពរបស់រដ្ឋមួយនៃភាពជាឯករាជ ក្នុងការចារឹកនូវច្បាប់នយោបាយជាតិដោយមាននិរន្តរភាពនិងត្រូវមិនបានភាគីអន្តរជាតិឫសហគមន៍អន្តរជាតិមកបញ្ញត្តិ ឫ បង្កើតអោយរដ្ឋនោះនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលមិនបានបញ្ជាក់ពីឆន្ទះរបស់រដ្ឋនោះឡើយ។ តែករណីរដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា១៩៩៣ ដែលបានដក ស្រង់ខ្លឹមសារមួយចំនួនក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ១៩៩១ ក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះក៏បានចេញពីឆន្ទះសភាធម្មនុញ្ញ(អ្នកសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញ) ដែលឆន្ទះតំណាងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាទាំងមូល ហើយរាល់ខ្លឹមសារកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព ១៩៩១មិនត្រូវបានយកមកប្រើប្រាស់ទៀតឡើយ ជំនួសមកវិញនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ១៩៩៣ ដែលចូលជាធរមាននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។

       រដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏ត្រូវបានបង្កើតតាមអនុឡោមតាមរបបនយោបាយរបស់រដ្ឋនោះផងដែរ។ ការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញមួយ អាចធ្វើឡើងតាមរបៀបផ្សេងៗគ្នាតាមរយៈ
      -  របបផ្តាច់ការ

    *  រដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រទានគឺជាការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅតាមបណ្តាប្រទេសប្រកាន់យករបបរាជានិយមផ្តាច់ការដែលតាក់តែងនិងអនុម័តដោយព្រះមហាក្សត្រនៃរដ្ឋនោះ ហើយបានចែងផ្តល់សិទ្ធិអំណាច ដល់ស្ថាប័នព្រះមហាក្សត្រច្រើនជាងគេនិងមានលក្ខណៈផ្តាច់ការដាច់ខាត(Absolute monarchy)។

    * ប្រជានុសិទ្ធធម្មនុញ្ញគឺជាការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញដោយក្រុមអ្នកដឹកនាំផ្តាច់ការ ដែលមិនបានចែងផ្តល់សិទ្ធិគ្រប់គ្រាន់ដល់ប្រជាពលរដ្ឋនិងមាននិន្នការទៅសង្គមនិយម។

    * របបប្រជាធិបតេយ្យ : តាមទ្រឹស្តីនយោបាយ ប្រជាធិបតេយ្យគឺសំដៅយកអំណាចក្នុងការសម្រាច់រាល់កិច្ចការនយោបាយដោយប្រជាពលរដ្ឋ (ប្រជាជនដើម ជនជាតិភាគតិច ជនអន្តោប្រវេសន្ត៍)។ តាម​មាត្រា ៥១ថ្មី វាយ្យខណ្ឌ ២ រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា​១៩៩៣ បានចែងយ៉ាងច្បាស់ថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជាម្ចាស់វាសនានៃប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន។

    * ការធ្វើប្រជាមតិធម្មនុញ្ញ :គឺជាការចូលរួមបង្កើតរធតាមរយៈប្រជាពលរដ្ឋដោយផ្ទាល់តាមប្រជាមតិ។

    * ការធ្វើតាមរយៈអ្នកតំណាង :គឺជាការជ្រើសរើសអ្នកតំណាងតាមរយៈការបោះឆ្នោតអោយទៅអង្គុយនៅក្នុងសភាដើម្បីតាក់តែងនិងអនុម័តរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ហើយរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលចេញមកនោះនឹងត្រូវចាត់ទុកថាជាឆន្ទះរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។

    * ក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ផ្សេងៗគ្នាការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏ត្រូវបានបង្កើតនិងអនុវត្តតាមរបៀបផ្សេងដូចជា៖

     # Civil Law : ប្រទេសដែលប្រកាន់យកប្រព័ន្ធច្បាប់ប្រភេទនេះនិយមការសរសេរ។ ដូចនេះរាល់លិខិតបទដ្ឋានគតិយុត្តទាំងឡាយ រួមទាំងរដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានចងក្រងដោយការសរសេរ ហើយត្រូវមានស្ថាប័នមួយដើម្បីត្រួតពិនិត្យបកស្រាយនូវរាល់ជំលោះពាក់ព័ន្ធខ្លឹមសារនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលត្រូវតែជាស្ថាប័នមួយដែល​ឯករាជ ពុំនោះទេការបកស្រាយនឹងមានភាពលំអៀង ទៅខាងបក្សណាមួយ

     # Common Law : ប្រទេសដែលមិននិយមការសរសេរ។ រាល់ច្បាប់បញ្ញត្តិនានារួមទាំងរដ្ឋធម្មនុញ្ញផងគឺត្រូវស្ថិតនូវជាអរូបិយ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសទាំងអស់នោះត្រូវជំនួសមកវិញនូវស្ថាប័ននយោបាយ (Political institution)ដែលដើរតួរជារដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេស។ រាល់ច្បាប់បញ្ញត្តិទាំងឡាយដែលមិនមានការឯកភាពពីស្ថាប័ននយោបាយមួយនេះត្រូវចាត់ទុក្ខថាអធម្មនុញ្ញភាព នឹងមិនត្រូវយកមកប្រើនោះទេ។

២. ចូរនិយាយឲ្យបានក្បោះក្បាយពីការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ

           - មូលហេតុ

          មូលហេតុដែលនាំអោយឈានទៅដល់ការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺដោយសារភាពខ្វះចន្លោះ របស់រធ តម្រូវឲ្យស្ថាប័ននយោបាយត្រូវតែដោះស្រាយនូវបញ្ហាដែលជាប់គាំងដោយ សារតែរដ្ឋធម្មនុញ្ញតាមរយៈការធ្វើវិសោធនកម្ម។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញមិនប្រាកដថាតែងតែល្អឥតខ្ចោះនោះទេ ខ្ញុំសូមលើកយកឧទាហរណ៍ច្បាប់ស្តីពីវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញមាត្រា ១១ ដែលអនុម័តដោយរដ្ឋសភាកម្ពុជាអាណត្តិទី១ ឆ្នាំ ១៩៩៤។ ក្នុងខ្លឹមសារចាស់របស់មាត្រានេះគឺចែងតែអំពីបញ្ហាដែលនាំអោយប្រធានរដ្ឋសភានិងនាយករដ្ឋមន្ត្រីអាចបំពេញកិច្ចការជាប្រមុខរដ្ឋស្តីទីជួសព្រះមហាក្សត្រនៅពេលដែលព្រះអង្គទ្រង់ប្រឈួន។ តែបញ្ហាមួយបានកើតឡើងដោយ សាររដ្ឋធម្មនុញ្ញមិនបានបញ្ញត្តិអោយច្បាស់អំពីការយាងចេញទៅក្រៅប្រទេសរបស់ព្រះមហាក្សត្រដែលភារកិច្ចជាព្រះប្រមុខរដ្ឋអាចប្រគល់ជួនឥស្សរៈតាមឋានានុក្រមណាមួយដើម្បីបំពេញភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋបណ្តោះអាសន្នថ្វាយព្រះមហាក្សត្រ។ ករណីនេះហើយដែលជាបញ្ហាដែលធ្វើឲ្យកម្ពុជាពេលដែលព្រះមហាក្សត្រយាងទៅក្រៅប្រទេសហើយមិនមាន អ្នកណាមានសិទ្ធិក្នុងការបំពេញការងារជាប្រមុខរដ្ឋដើម្បីចុះហត្ថលេខាប្រកាសអោយប្រើច្បាប់។ បើយើងសង្កេតទៅមើលប្រទេសដែលគេគ្រប់គ្នាចាត់ទុកថាជាបិតានៃលិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ គឺសហរដ្ឋអាមេរិច។ តាំងពីពេលដែលរធ សហអ ឆ្នាំ ១៧៧៩មក អាមេរិចបានធ្វើវិសោធនកម្ម រដ្ឋធម្មនុញ្ញចំនួន ២៧លើករួចមកហើយ។ ដូច្នោះតាមរយៈឧទាហរណ៍ខាងលើគឺយើងមិនអាច ចាត់ទុកថាការធ្វើវិសោធនកម្មរធនេះគឺជាការរំលោពបំពានរដ្ឋធម្មនុញ្ញទេគឺគ្រាន់តែជាការ កាយផុកអោយទឹកហូរ ហើយយើងសង្កេតឃើញថាគ្មានប្រទេសណាមួយដែលបានហាមឃាត់រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសខ្លួនមិនអោយធ្វើវិសោធនកម្មគ្រប់ខ្លឹមសារទាំងអស់នោះទេ គេអាចហាមឃាត់បានតែមាត្រាមួយចំនួនដែលជាខ្លឹមសារគ្រឹះនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។

        # និយមន័យ

ការធ្វើវិសោធនកម្មគឺសំដៅដល់ការ កែប្រែ លុបចោល បំពេញបន្ថែមខ្លឹមសារទាំងឡាយ ដែលមានចែងក្នុងច្បាប់ហើយនឹងត្រូវបានចូលជាធរមាន (ការចូលជាធរមានរបស់ច្បាប់ដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ)។ ថ្វីត្បិតតែរដ្ឋធម្មនុញ្ញមានជំពូកដែលនិយាយអំពីការធ្វើវិសោធនកម្មក៏ពិតមែនប៉ុន្តែចំនុចខ្លះគឺត្រូវបានស្ថាបនិករដ្ឋធម្មនុញ្ញ ចែងយ៉ាងច្បាស់ថាមាត្រានេះ (មួយចំនួនដែលជាស្នូលនៃរធ) នឹងមិនត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្មជាដាច់ខាត។ ការហាមប្រាមបែបនេះគឺដើម្បីរក្សានូវតម្លៃនៃរធ នឹងខ្លឹមសារ ស្នូលដែលជាបេះដូងនៃនយោបាយរបស់ជាតិមួយ។

៣. ចំនុចដែលហាមឃាត់មិនឲ្យមានការធ្វើវិសោនកម្ម

          រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់រដ្ឋនីមួយៗមិនថាកម្ពុជាឫបណ្តារដ្ឋដែលមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញសរសេរ (មិននិយាយចំពោះរដ្ឋធម្មនុញ្ញមិនសរសេរ) គឺសុទ្ធតែបើកសិទ្ធិអោយមានការធ្វើវិសោធនកម្មទាំង អស់​ ប៉ុន្តែមិនមែនគ្រប់ចំនុចទាំងអស់ដែលគេអាចធ្វើវិសោធនកម្មបាននោះទេ។ ចំណុចដែល ជាស្នូលនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញសរសេរ ត្រូវបានហាមឃាត់ជាដាច់ខាតមិនអោយមានការរំលោភនូវ ស្មារតីនៃការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញឡើយ។ គោលការណ៍នៃការហាមប្រាមមិនឲ្យមាននូវវិសោធនកម្មលើមាត្រាមួយចំនួនមានដូចជា៖
       - ខ្លឹមសារ និងបញ្ញត្តិសំខាន់ដែលជាបេះដូងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ (ស្មារតីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ)

       - កាលទេសៈនៃបញ្ហាប្រឈមផ្នែកនយោបាយ

       បានជាមានការហាមប្រាមមិនឲ្យមានការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញលើចំនុចសំខាន់ នោះគឺក៏ ព្រោះតែស្ថាបនិករដ្ឋធម្មនុញ្ញចង់ការពារនូវអ្វីដែលជាតម្លៃពិតប្រាកដនិងជាស្មារតីនៃជំហរនប ដ៏រឹងមុំាមិនអោយមានការលុបបំបាត់ឫក៏ផ្លាស់ប្តូរអ្វីឡើយ។ ការធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់អ្វីដែលគេបានហាមប្រាបប្រាកដជាធ្វើអោយរដ្ឋនោះបាត់បង់នូវជំហរនយោបាយមួយនិយាយសមញ្ញគឺ គេបានកាត់មនុស្សតម្រឹមអាវព្រោះអាវវាតូចពេក។ ការឈានដល់ការធ្វើវិសោធនកម្មនូវចំនុច ស្នូលនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញទោះបីជាការធ្វើនោះដោយបើកចំហរឫដោយស្ងៀមស្ងាត់ក៏ដោយក៏គេអាច ហៅទង្វើនោះថាជាការប្រឆាំងនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញមានតម្លៃស្មើការធ្វើរដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រហារ។

         មូលហេតុដែលគេបានកំណត់នូវកាលៈទេសៈមួយដែលមិនអនុញ្ញាតិអោយធ្វើវិសោធនកម្មរធ ក៏ព្រោះតែគេចង់រក្សាអោយបាននូវតម្លៃរបស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ កាលៈទេសៈដែលជាបញ្ហាប្រឈម ផ្នែកនយោបាយចែកចេញជាបីធំៗគឺ៖          - Political Deadlock

          - ការធ្វើបដិវត្តន៍

          - ការធ្វើរដ្ឋប្រហារ

        ល្គឹកណាដែលមានភាពអាសន្នរហូតដល់មានការដាក់មានបំរាមគោចរ ល្គឹកនោះគឺភាពជាប់គាំងនយោបាយធ្ងន់ធ្ងរដែលបណ្តាលឲ្យមានការខ្វែងគំនិតគ្នារវាងបក្សនីមួយៗ នឹងកកើតឡើង ដូច្នេះការដោះស្រាយគឺមិនអាចឈានទៅដល់ការព្រមព្រៀងគ្នានោះទេ។ ហើយការសម្រេចធ្វើវិសោធនកម្មតែបក្សម្ខាងដោយផ្អែកលើកាលៈទេសប្រឈមបែបនេះគឺជាការរំលោពនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ការធ្វើបដិវត្តន៍គឺជាការផ្លាស់ប្តូរនូវការគ្រប់គ្រងរបស់របបនយោបាយមួយដោយការធ្វើ បាតុកម្មទាមទារអោយមានការចុះចេញពីដំណែងពីរដ្ឋាភិបាលចាស់និងបង្កើតអោយមាននូវរដ្ឋាភិបាលថ្មីដើម្បីគ្រប់គ្រងជំនួសដោយហេតុថាមិនពេញចិត្តនូវរបបនយោបាយដែលកំពុងអនុវត្តនៅក្នុងប្រទេស។ ការធ្វើបដិវត្តន៍នេះគឺមានតម្លៃស្មើនឹង ការសម្លាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញនិងបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីសម្រាប់ដឹកនាំគ្រប់គ្រងដោយហេតុថារដ្ឋ ធម្មនុញ្ញចាស់គឺមិនស្របនឹងការចង់បានរបស់អ្នកធ្វើបដិវត្តន៍។

        ការធ្វើរដ្ឋប្រហារ ពាក្យនេះគឺភាគច្រើនលឺសឹងតែរាល់ឆ្នាំនៅប្រទេសជិតខាងរបស់យើង និយាយអោយចំគឺប្រទេសថៃផ្ទាល់តែម្តង។ ថៃធ្លាប់ធ្វើរដ្ឋប្រហារចំនួនជាង ២០ដងរួចមកហើយដោយសារប្រទេសនេះនិយមនូវរាជនិយម អំណាចទ័ពមិនស្ថិតនៅក្រោមការ គ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋាភិបាលដូច្នេះហើយទើបធ្វើអោយប្រទេសនេះផ្លាស់ប្តូររបបនយោបាយ ជាច្រើនបែបនេះ។ ងាកមកម្ពុជាយើងវិញការចាប់ផ្តើមធ្វើរដ្ឋប្រហារគឺតាំងពីសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម ១៩៧០ ដូច្នេះយើងអាចទាញយកនូវហេតុផលដែលជាគោលបំណងរបស់រធកម្ពុជា ១៩៩៣ក៏ដូចជារធរបស់ប្រទេសផ្សេងៗដែលបានហាមប្រាមមិនឲ្យធ្វើវិសោធនកម្មរធក្នុងកាលៈទេសដែលជាការប្រឈមដោះស្រាយមិនចេញ នូវបញ្ហានយោបាយ ថាគឺជាការមិនចង់ឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរនូវរបបនយោបាយចាស់ដោយធ្វើវិសោធកម្មទេ បើសិនជាមានការផ្លាស់ប្តូរមែនវាដូចជានិរាករណ៍រដ្ឋធម្មនុញ្ញចាស់ចោលជំនួសនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី ហើយគេមិនហៅថាការធ្វើវិសោធនកម្មទេ គឺជាការធ្វើរដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រហារតែម្តង។